ანოტაცია

ქონების გადასახადი მსოფლიოში გავრცელებული პრაქტიკის მიხედვით თავისი არსით წარმოადგენს გადასახადს შენობაზე, ნაგებობასა და მიწაზე. ის არის რეგულარული გადასახადი და ის გადაიხდება წელიწადში ერთხელ განურჩევლად იმისა, ქონების ექსპლუატაცია ხდება თუ არა. თავისი შინაარსით, ქონების გადასახადი ადგილობრივი გადასახადია, რომელიც ხელს უწყობს ქონების რაციონალურ გამოყენებას და რეგიონების ეკონომიკურ განვითარებას.

საკვანძო სიტყვები: გადასახადი ქონების გადაცემაზე, საგადასახადო ბაზის განსაზღვრის მეთოდი, ქონების გადასახადის გადამხდელები, ადგილობრივი ბიუჯეტი, საგადასადო პოლიტიკა ადგილობრივ გადასახადებთან მიმართებაში

შესავალი

გადასახადები ქონებაზე წარმოადგენს ერთ-ერთ პირველ სავალდებულო გადასახადს. ეს განპირობებული იყო იმ გარემოებით, რომ ადრეულ ეპოქაში უძრავი ქონება მიწისა და მასზე განლაგებული შენობის სახით იყო ერთადერთი ობიექტი, რომელზეც სახელმწიფოს შეეძლო ზემოქმედება. მსოფლიოში დღევანდელი ფორმით არსებულ ქონების გადასახადს საფუძვლად დაედო გადასახადი ქონების გადაცემაზე და მემკვიდრეობაზე. თავისი შინაარსით ქონების გადასახადი იქცა გადასახადად მიწაზე, მშენებლობაზე, შენობასა და ნაგებობაზე. ის წარმოადგენს რეგულარულ გადასახადს და ის გადაიხდება წელიწადში ერთხელ, მიუხედავად იმისა ქონების ექსპლუატაცია ხდება თუ არა. თავისი ბუნებით ის ადგილობრივი გადასახადია და მნიშვნელოვანი ფისკალური დატვირთვის მატარებელია ადგილობრივი ბიუჯეტებისთვის. ქონების საგადასახადო დაბეგვრის რეგულირების ინსტრუმენტების საზღვარგარეთული გამოცდილება იმ დასკვნის საშუალებას იძლევა, რომ საქართველოში უფრო მეტი ძალისხმევაა საჭირო სახელმწიფოს მხრიდან ქონები სსაგადასახადო დაბეგვრის უფრო ეფექტური სისტემის მშენებლობის მიმართულებით.

***

ქონების საგადასახადო დაბეგვრა ზოგადად საგადასახადო დაბეგვრის უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს წარმოადგენს, რადგან სწორედ ამ გადასახადში ჩანს თვალნათლივ გადასახადის ფისკალური, სოციალური და მარეგულირებელი ფუნქციების მნიშვნელობა. ყველა ზემოჩამოთვლილი ფუნქციის რეალიზაცია კი შესაძლებელია ამ გადასახადის შემოღების დროს გონიერი და ეკონომიკურად დასაბუთებული მიდგომებით, გადასახადის შემოღების მოსალოდნელი სოციალური და ეკონომიკური შედეგების გათვალისწინების საფუძველზე.

ქონების გადასახადი(wealth tax), ბრაიანბატლერის დიდი ფინანსური ლექსიკონის მიხედვით, განსაზღვრულია, როგორც ზოგიერთ ქვეყანაში დაგროვილ ქონებაზე წელიწადში ერთხელ გადასახდელი გადასახადი [1], ამასთან, ოქსფორდის ფინანსების ლექსიკონის მიხედვით, ქონების გადასახადი(property tax)არის პირდაპირი გადასახადი, რომლის დაბეგვრის ობიექტია იურიდიული და ფიზიკური პირების საკუთრებაში არსებული უძრავი და მოძრავი ქონების ღირებულება [2].

ისტორიულად, ქონების გადასახადი პირველად ფიქსირდება მემკვიდრეობაზე და ჩუქებაზე მოსაკრებლის სახით. ქონების გადაცემის რეალური საფუძველი გახდა კერძო საკუთრების განვითარება, რომელმაც ობიექტურად გააჩინა სამოქალაქო-სამართლებრივი აქტების საფუძველზე მისი ყიდვა-გაყიდვა, ჩუქებისა და მემკვიდრეობით გადაცემის აუცილებლობა. სწორედ საკუთრება, როგორც სოციალურ-ეკონომიკური ინსტიტუტი, გვევლინება საგადასახადო დაბეგვრის ისტორიულ წინაპირობად და მის საფუძვლად.

მემკვიდრეობასა და ჩუქებაზე მოსაკრებლები პირველად გვხვდება ძველ ეგვიპტეში და ძველ რომში, ხოლო თვითონ ამ პროცესის მწყობრი სისტემი სარსებობა ადრეული განვითარებული ცივილიზაციის არსებობის ნიშანს წარმოადგენს. ქონების გადასახადის პირველადი სახე - გადასახადი ქონების მემკვიდრეობასა და ჩუქებაზე(vicesima hereditatium) შემოღებული იქნა რომის იმპერიაში [3. გვ.211] ჩვენი წელთაღრიცხვის დასაწყისში, ზოგიერთი წყაროს ცნობით, ოქტავიანავგუსტუსისმიერდაშეადგენდა გადაცემული ქონების ღირებულების 5%-ს. აღნიშნული გზით ხაზინაში შესული თანხა რომის ლეგიონერების ვეტერანებისთვის იყოს განკუთვნილი. რომაელებმა ამ გადასახადის დაწესების იდეა ეგვიპტელებისაგან გადმოიღეს, რომელთაც საუკუნეების განმავლობაში ჰქონდათ ქონების გადაცემის საგადასახადო დაბეგვრის პრაქტიკა. ჩვ. წ. 13 წელს, რომის მოქალაქეების მხრიდან დიდი წინააღმდეგობის მიუხედავად, მემკვიდრეობის

გადასახადი საბოლოოდ შევიდა და დამკვიდრდა რომის სახელმწიფოს საგადასახადო სისტემაში. ხანგრძლივი ისტორიული პერიოდის განმავლობაში რომის იმპერიაში არ არსებობდა სხვა გადასახადი, რომელსაც ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილში ქონების გადაცემის გადასახადზე უფრო მეტი შემოსავლების მოტანა შეეძლო. ამ გადასახადმა არსებობა შეწყვიტა იმპერატორ დიო კლეტიანეს დროს, რომელმაც პირველად შემოიღო მიწის გადასახადი და 297 წლიდან საიმპერატორო საგადასახადო სისტემა უფრო სტანდარტიზებული გახადა.

ქონების საგადასახადო დაბეგვრის საინტერესო ისტორიული მაგალითები ფიქსირდება ძველ საბერძნეთში, სადაც ჯერ კიდევ პირველ ათასწლეულში ცალკეული ქალაქების მიხედვით ადგენდნენ მიწათმფლობელების კადასტრებს და ატარებდნენ მოქალაქეთა ქონების აღწერას. შუა საუკუნეების დასავლეთ ევროპაში საგადასახადო დაბეგვრის უმთავრესი ფორმა იყო ქონების საგადასახადო დაბეგვრა. ყველაზე უფრო ძველი და გავრცელებული იყო შენობების გადასახადი, მაგალითად, ბრიტანეთში შუა საუკუნეებში ახდევინებდნენ ქონების გადასახადს 2 შილინგის ოდენობით თითოეული საბუხრე მილის მიხედვით, შემდეგ ცნობილი `ლონდონური ხანძრების~ გამო, ამ გადასახადს ახდევინებდნენ სახლების ფანჯრების რაოდენობის მიხედვით.

გადასახადი „vicesima hereditatium" ევროპის სახელმწიფოებში ქონების გადაცემის გადასახადის საგადასახადო კანონმდებლობის პირველწყარო გახდა. როცა პოლონელებმა XVII საუკუნეში შემოიღეს გადასახადი ქონების მემკვიდრეობასა და ჩუქებაზე, მათ პირდაპირ ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ მაგალითს იღებდნენ ოქტავიან ავგუსტუსისაგან. შემოღებული გადასახადი იბეგრებოდა 5-30%-იანი განაკვეთით, ნათესაური კავშირის ხარისხის მიხედვით. მოგვიანებით, ეს გადასახადი ინგლისელებმა დანერგეს ბრიტანეთის საგადასახადო სისტემაში. თავდაპირველად ის ითვალისწინებდა გადაცემული ქონების ღირებულების 1/3-ის გადახდას გადასახადის სახით. გერმანიაში XVII საუკუნიდან არსებობდა ქონების გადაცემის გადასახადი, რომელიც განისაზღვრებოდა გადაცემული ქონების ღირებულების 10%-ის ოდენობით. XIX საუკუნის ბოლოდან აღნიშნულმა გადასახადმა საბოლოოდ დაიმკვიდრა ადგილი დასავლეთ ევროპის საგადასახადო კანონმდებლობაში. მისი გადახდისგან თავისუფლდებოდნენ აღმავალი და დაღმავალი შტოს ნათესავები. აღნიშნულმა გადასახადმა განვითარება პოვა სწორედ XIX საუკუნეში და უკავშირდება წარმოებისა და ეკონომიკის განვითარებას, აგრეთვე საგადასახადო თეორიების მეცნიერულ დამუშავებასა და გააზრებას. დაგროვების პროცესების გაძლიერება გამოიხატა საკუთრებაში არსებული ქონების მნიშვნელოვან ზრდაში, რამაც ქონების გადაცემის გადასახადი ბიუჯეტის შემოსავლების მნიშვნელოვან წყაროდ აქცია [4, გვ. 155].

ქონების საგადასახადო დაბეგვრას არ დაუკარგავს თავისი შინარსი თანამედროვე ეტაპზე და მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს უმრავლეს განვითარებულ და განვითარებადი ქვეყნების საგადასახადო სისტემებში. ამასთან, საგადასახადო დაბეგვრის მსოფლიო პრაქტიკა იყენებს ქონების დაბეგვრის ორ მიდგომას. პირველის მიხედვით, არ შეიძლება ამ გადასახადის დიფერენცირება გადასახადის გადამხდელების მიხედვით, ხოლო მეორე მიდგომის თანახმად, გადასახადის ამოღება უნდა მოხდეს ცალ-ცალკე ფიზიკური და იურიდიული პირებისგან. სხვადასხვა გადასახადის გადამხდელების მიმართ ერთიანი და ზოგადი მიდგომები უზრუნველყოფს საგადასახადო სისტემის სიმარტივეს და მთლიანობას. იგი ერთგვაროვანი ქონების მფლობელების მიმართ ერთნაირი მოთხოვნების ფორმირების საშუალებას იძლევა. ამასთან ერთად, ასეთი მიდგომა საგადასახადო ტვირთის მომხმარებელზე გადამისამართებას უზრუნველყოფს. ამ შემთხვევაში სახელმწიფო ამცირებს საგადასახადო კონტროლისათვის საჭირო ფინანსურ ხარჯებს, რადგან იყენებს საგადასახადო ბაზის გამოთვლის ერთიან სისტემას. საგადასახადო დაბეგვრის ერთიანი სისტემა, რომელიც ეფუძნება გადასახადის გადამხდელების არა დიფერენცირებას, ზღუდავს საგადასახადო დაბეგვრის ობიექტების დაყოფა სსაგადასახადო ბაზის საფუძველზე. ეს სისტემა სახელმწიფოსგან დიდი მოცულობის სამუშაოების შესრულებას მოითხოვს ყველა გადასახადის გადამხდელისათვის ერთიანი საგადასახადო ბაზის შესაქმნელად, რადგან საგადასახადო დაბეგვრის განცალკევების შემთხვევაში ორგანიზაციები დამოუკიდებლად განსაზღვრავენ საგადასახადო ბაზას და ბიუჯეტის კუთვნილი ქონების გადასახადის ოდენობას. იმავდროულად, ორგანიზაციის საგადასახადო ბაზა წარმოადგენ სსხვა გადასახადების გაანგარიშების საფუძველს (მოგების გადასახადი, დღგ ქონების რეალიზაციის შემთხვევაში), რაც უზრუნველყოფს სააღრიცხვო სისტემი სერთიანობასა და მთლიანობას. ამის გარდა, საგადასახადო დაბეგვრის განცალკევება საგადასახადო კანონმდებლობის გამარტივების საშუალებას იძლევა. გადასახადის გადამხდელების აბსოლუტური უმრავლესობა _ ფიზიკური პირები _ წარმოადგენენ საცხოვრებელი ბინებისა და სატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეებს, რაც შესაბამისად, მარტივი საგადასახადო სისტემის ფორმირების საშუალებას იძლევა.

საქართველოს საგადასახადო სისტემა საგადასახადო დაბეგვრის საერთაშორისო პრაქტიკის საფუძველზე ჩამოყალიბდა ქონების ორი კომპონენტის _ მიწისა და მასზე არსებული ნაგებობების განცალკევებულად დაბეგვრის მიმართულებით. ეს, პირველ რიგში, განპირობებული იყო მიწის კანონმდებლობის, აგრეთვე ქონების რეგისტრაციისა და მისი შეფასების მეთოდოლოგიის არ არსებობით. პრინციპული განსხვავება ფიზიკური და იურიდიული პირების საგადასახადო ბაზის ფორმირებაში, აგრეთვე, მოქალაქეთა დაბალი რეალური შემოსავლები და პრაქტიკულად მოქალაქეთა ეკონომიკური განათლების არასასურველი დონე გახდა ქონების გადასახადის სუბიექტური პრინციპების საფუძველზე ფორმირების საფუძველი.

ქონების ფლობა გულისხმობს მესაკუთრეების შესაძლებლობას, ჩაატაროს ამ ქონებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა ოპერაციები, კერძოდ, გასხვისება, გადაცემა, გაცვლა, ჩუქება. ამ ოპერაციების განხორციელება დაკავშირებულია საკუთრებისუფლების გადაცემასთან, ოპერაციის მონაწილე სუბიექტების მიერ შემოსავლის მიღებასთან ან გაწეულ ხარჯებთან. სახელმწიფო, იყენებს რა საგადასახადო ურთიერთობებს, ამ ოპერაციების ელემენტებს გადასახადებით ბეგრავს. სწორედეს წარმოადგენს ქონების საგადასახადო დაბეგვრის ეკონომიკურ არსს. ქონების საგადასახადო დაბეგვრის დროს გადასახადის გადახდას ექვემდებარება ამ ოპერაციის შედეგად მიღებული შემოსავალი და თვითონ ქონების გადაცემის ფაქტი ქონების უსასყიდლოდ გადაცემის დროს, ასეთი ოპერაციის დაბეგვრა სრულიად გამართლებულია, რადგან ქონების ახალი მფლობელი დამატებით ხარჯებს არ იღებს ამ ქონების მისაღებად, ხოლო ძველი მფლობელი არ იღებს არავითარ ეკონომიკურ სარგებელს.

სახელმწიფო რეგულირება ქონების საგადასახადო დაბეგვრის ბერკეტების გამოყენებით, მართვის ერთ-ერთ ეკონომიკურ მეთოდს წარმოადგენს და უზრუნველყოფს, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს და, მეორე მხრივ, ფიზიკური პირებისა და მეწარმეების ინტერესების ურთიერთკავშირს. ქონების საგადასახადო დაბეგვრა განპირობებულია მასზე დაკისრებული ფუნქციებით. გადასახადები ქონებაზე მიმართულია არა მხოლოდ ფისკალური ფუნქციის შესრულებისკენ, რომელიც გამოიხატება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის შევსებაში, არამედ იმაშიც, რომის ზემოქმედებას ახდენს მოქალაქეთა პირადი საკუთრების სტრუქტურის ფორმირებაზე. ამ გადასახადების განაკვეთების დიფერენციაცია და სხვადასხვა საგადასახადო შეღავათების დაწესება ხელს უწყობს საზოგადოების ქონებრივი დიფერენციაციის შემცირებას.

რაც შეეხებ აქონების გადასახადი სსხვა ფუნქციებს, ის გამოჩნდება საზოგადოების წინაშე მდგარი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების განსაზღვრულ ეტაპზე არსებული ამოცანებიდან.

თანამედროვე ეკონომიკური სისტემის ფუნქციონირების პროცესში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სახელმწიფო, რომელიც აქტიურად იყენებს გადასახადის მარეგულირებელ ფუნქციას.

საკუთრების სხვადასხვა ფორმებთან სახელმწიფოს ურთიერთობის დროს უმნიშვნელოვანეს ბერკეტად გვევლინება სწორედ გადასახადები ქონებაზე. გადასახადების ეს ჯგუფი შეიცავს ეკონომიკური სტიმულის ელემენტებსაც. სახელმწიფოს შეუძლია გამოიყენოს გადასახადების მარეგულირებელი ფუნქციის მასტიმულირებელი ქვეფუნქცია შეღავათების სისტემის დაწესების საფუძველზე. ის გამოიხატება საგადასახადო ბაზის მოცულობის შემცირებით, გადასახადის განაკვეთის ცვლილებით, გადასახადის გადახდის ვალდებულებისაგან მთლიანი გათავისუფლებით. პრეფერენციის მაგალითად შეიძლება გამოდგეს საგადასახადო დაკრედიტებადა მიზნობრივი შეღავათები წარმოების გადაიარაღების პროცესში საინვესტიციო და ინოვაციურ ხარჯებთან მიმართებაში.

ქონების გადასახადის მარეგულირებელი ფუნქცია გულისხმობს იმ ფაქტს, რომ ეს გადასახადი აქტიურად მოქმედებს ეკონომიკაზე. მას შეუძლია კვლავწარმოების პროცესის სტიმულირება ან შეკავება, კაპიტალის დაგროვების პროცესის გაძლიერება ან შესუსტება, მოსახლეობის გადახდისუნარიანი მოთხოვნის გაფართოება ან შემცირება. ასეთი გავლენა განპირობებულია უძრავი ქონების ობიექტების გამოყენებით ნებისმიერი საწარმოო პროცესის დროს. ქონების გადასახადის საშუალებით შეიძლება საქმიანი აქტივობის სტიმულირება ან შეზღუდვა, შესაბამისად, სამეწარმეო საქმიანობის ცალკეული სეგმენტების განვითარება ან დამუხრუჭება. ზემოქმედების მნიშვნელოვა ნბერკეტს წარმოადგენს ქონების გადასახადის განაკვეთი, რომლის დიფერენციაციის გზითს ხვადასხვა ეკონომიკური მიზნის განხორციელებაა შესაძლებელი.

ქონების გადასახადთან მიმართებაში საგადასახადო პოლიტიკის შემუშავების დროს საინტერესოა განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყნების გამოცდილების გაცნობა. გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან, როცა დაიწყო საქართველოს ეკონომიკის საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებზე გადაყვანა და კერძო საკუთრების საკანონმდებლო დონეზე დაკანონება, საგადასახადო პოლიტიკამ გადასახადების მარეგულირებელ ფუნქციებთან ერთად შეიძინა დაბალანსებული ბიუჯეტის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია. განვითარებული ეკონომიკის პირობებში ეს მიზანი მიიღწევა არა საგადასახადო ტვირთის ზრდით, არამედ საგადასახადო ბაზის მოცულობის გაფართოებით და საგადასახადო განაკვეთის შემცირებით. საზღვარგარეთის ქვეყნების საკანონმდებლო ბაზა და მნიშვნელოვანი პრაქტიკული გამოცდილება საგადასახადო სისტემების მშენებლობის (მათ შორის ქონების გადასახადის ნაწილში) საქმეში ექვემდებარება გააზრებას და ქართულ სინამდვილესთან ადაპტირებას.

მიმდინარეvეტაპზე ქონების საგადასახადო დაბეგვრა ხორციელდება მსოფლიოს 130-მდე ქვეყანაში, ამასთან, ადგილი აქვს მნიშვნელოვან მრავალფეროვნებას გადასახადის გადამხდელების სამართლებრივი სტატუსის, საგადასახადო დაბეგვრის ობიექტის, საგადასახადო ბაზის განსაზღვრის წესის, გადასახადის გადახდევინების მეთოდების თვალსაზრისით. განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის მქონე მრავალი ქვეყნის გამოცდილება ცხადყოფს, რომ უძრავ ქონებაზე გადასახადს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს კაპიტალზე და ქონებაზე გადასახადის ზოგად სტრუქტურაში.

უძრავი ქონების, მათ შორის მიწის, საგადასახადო დაბეგვრის ძირითად პრინციპს წარმოადგენს პრინციპი "ad valorem" _ “შესაბამისობა ფასთან'', ე.ი. გადასახადი პროპორციულია უძრავი ქონების მიმდინარე საბაზრო ღირებულებასთან.საგადასახადო ბაზა განისაზღვრება უძრავი ქონების საბაზრო ფასიდან ან ამ ქონების იჯარის გაცემიდან მიღებული შემოსავლის ოდენობისგან [5, გვ.101].

თანამედროვე პირობებში, მთელ მსოფლიოში ადგილობრივი ბიუჯეტების შევსები ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს ქონების გადასახადი. ჰოლანდიაში ამ გადასახადიდან შემოსავლები შეადგენს ადგილობრივი ბიუჯეტების შემოსავლების 9%, კანადაში _ 81%, საფრანგეთში 52%. ამერიკის შეერთებულ შტატებში სხვადასხვა შტატების მიხედვით ეს ციფრი მერყეობს 10%-დან 70%-მდე. მსოფლიო ბანკის ანგარიშებიდან გამომდინარეობს, რომ ზოგიერთ განვითარებად, საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყანაში, ქონების გადასახადიდან მიღებული შემოსავალი ადგილობრივ ბიუჯეტში მერყეობს 40-დან 80%-მდე, რაც ცხადყოფს იმას, რომ თანმიმდევრული რეფორმირების პირობებში ამ გადასახადის ხვედრითი წილის ზრდის საკმაოდ სოლიდური ბაზა არსებობს საქართველოში [6].

სხვადასხვა ქვეყანაში არსებობს ქონების საგადასახადო დაბეგვრის თავისებურებები, უძრავი ქონების ღირებულების განსაზღვრის დროს, როგორც წესი, გამოიყენება საბაზრო მონაცემები, თუმცა ზოგიერთ ქვეყანაში (საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი) საგადასახადო ბაზად იყენებენ საიჯარო ქირის ღირებულებას, ხოლო სხვა შემთხვევებში _ ობიექტის კაპიტალურ ღირებულებას. შეფასებითი ღირებულების განსაზღვრის დროს შეიძლება გამოყენებულ იქნეს გაყიდვების შედარების მეთოდი და უძრავი ქონების ყიდვა-გაყიდვის დროს დაფიქსირებული ფასების ანალიზის მეთოდი (ავსტრია, დანია, შვედეთი, იაპონია); შეღავათების სისტემა ასევე განსხვავებულია ქვეყნების მიხედვით, მაგალითად, დანიაში, სამხრეთ კორეაში, შვედეთში, ჩილეში შეღავათები გათვალისწინებულია უძრავი ქონების ობიექტების და არა გადასახადის გადამხდელების მიმართ. სხვა ქვეყნებში შეღავათების დაწესების დროს გვხვდება შერეული სისტემა, რომელიც მიმართულია როგორც უძრავი ქონების ობიექტის, ასევე გადასახადის გადამხდელის მიმართ. თუ აქცენტი მაინც გადატანილია დაბეგვრის ობიექტზე, გადასახადის გადამხდელებსაც, რომლებიც შეღავათებით სარგებლობენ, ძირითადად მიეკუთვნებიან პენსიონერები და შეზღურული უნარის მქონე პირები. ამასთან, ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც, შეღავათებით სარგებლობის დაწესების დროს მხედველობაში იღებენ გადასახადის გადამხდელების შემოსავლებს. უმრავლეს ქვეყნებში გადასახადის გადახდისაგან მთლიანად ან ნაწილობრივ გათავისუფლებულები არიან კულტურისა და განათლების სფეროს, სახელმწიფო მართვის და რელიგიური მიზნისთვის განკუთვნილი ობიექტები. საქმიანობის გარკვეული სახეების სტიმულირების მიზნით, გადასახადისაგან გათავისუფლება წესდება ფიქსირებული ვადით. მაგალითად, ჩილეში, იაპონიაში, შვედეთში და აშშ-ის ზოგიერთ შტატში ახალმშენებლობებს უწესდებათ რამდენიმე წლიანი შეღავათი, ხოლო ჰოლანდიაში ეს შეღავათი მოიცავს იმ დროს, რაც აუცილებელია შენობის ასაშენებლად.

გადასახადის განაკვეთის ოდენობა სხვადასხვა ქვეყნის კონკრეტულ საკანონმდებლო და ეკონომიკურ პრაქტიკაზეა დაფუძნებული. კანონის მიხედვით, განაკვეთი შეიძლება იყოს ფიქსირებული ან ცვალებადი. ფიქსირებული განაკვეთი განისაზღვრება როგორც დასაბეგრო ბაზის პროცენტი, ასეთ შემთხვევაში საგადასახადო შემოსავლების მოცულობა წინასწარ არა რის ცნობილი, რადგან საგადასახადო ბაზა ყოველწლიურად იცვლება, ფიქსირებული განაკვეთები გამოიყენებ ადიდ ბრიტანეთში, ინდონეზიაში, ჩილეში, შვედეთში, იაპონიაში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ავსტრალია, კანადა, ჰოლანდია, აშშ, საფრანგეთი, შვეიცარია, ადგილობრივი ხელისუფლებები ქონების გადასახადის განაკვეთს გეგმავენ მოსალოდნელი საბიუჯეტო შემოსავლების და საგადასახადო დაბეგვრის ბაზის მოცულობის საფუძველზე, ე.ი. ამ შემთხვევაში საგადასახადო განაკვეთი არის ცვალებადი. ამასთან, ჰოლანდიასა და შვეიცარიაში ადგილობრივ ხელისუფლებებს გადასახადის განაკვეთების დადგენის დროს მინიჭებული აქვთ ყველაზე ფართო უფლებამოსილებები. უმრავლეს ქვეყნებში გადასახადის მაქსიმალური და მინიმალური განაკვეთი ზოგად სახელმწიფოებრივ დონეზე საკანონმდებლო აქტითა აგანსაზღვრული. გადასახადის განაკვეთები სხვადასხვა ქვეყანაში 7-10% ფარგლებში მერყეობს [7].

ზოგიერთ ქვეყანაში ქონების გადასახადის შემოღებას მხოლოდ აპირებენ და ექსპერიმენტს ატარებენ მის შემოსაღებად. 2011 წელს ჩინეთში, შანხაიში, დაიწყეს ექსპერიმენტის ჩატარება უძრავ ქონებაზე გადასახადის შემოსაღებად. იქ შემოღებული გადასახადი დიფერენცირებული იყო შენობის ფართობისა და ღირებულებების მიხედვით და მერყეობდა 0,4%_0,6% ფარგლებში. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ამ ტერიტორიის რეზიდენტებს ქონების გადასახადს ახდევინებენ მხოლოდ მეორე და შემდგომი ობიექტის შეძენის შემთხვევაში, ხოლო არა რეზიდენტს აღნიშნული გადასახადის გადახდის ვალდებულება ეკისრება პირველივე ობიექტის შეძენის დროს.

საზღვარგარეთ დაგროვილია ქონების საგადასახადო დაბეგვრის მდიდარი გამოცდილება. მსოფლიო პრაქტიკაში უკვე შემუშავებულია ძირითადი პრინციპები, რომელიც საშუალებას იძლევა, მოხდეს საგადასახადო დაბეგვრის რაციონალური გადასახადის განაკვეთის ოდენობა სხვადასხვა ქვეყნის კონკრეტულ საკანონმდებლო და ეკონომიკურ პრაქტიკაზეა დაფუძნებული. კანონის მიხედვით, განაკვეთი შეიძლება იყოს ფიქსირებული ან ცვალებადი. ფიქსირებული განაკვეთი განისაზღვრება როგორც დასაბეგრი ბაზის პროცენტი, ასეთ შემთხვევაში საგადასახადო შემოსავლების მოცულობა წინასწარ არ არის ცნობილი, რადგან საგადასახადო ბაზა ყოველწლიურად იცვლება, ფიქსირებული განაკვეთები გამოიყენება დიდ ბრიტანეთში, ინდონეზიაში, ჩილეში, შვედეთში, იაპონიაში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ავსტრალია, კანადა, ჰოლანდია, აშშ, საფრანგეთი, შვეიცარია, ადგილობრივი ხელისუფლებები ქონების გადასახადის განაკვეთს გეგმავენ მოსალოდნელი საბიუჯეტო შემოსავლების და საგადასახადო დაბეგვრის ბაზის მოცულობის საფუძველზე, ე.ი. ამ შემთხვევაში საგადასახადო განაკვეთი არის ცვალებადი. ამასთან, ჰოლანდიასა და შვეიცარიაში ადგილობრივ ხელისუფლებებს გადასახადის განაკვეთების დადგენის დროს მინიჭებული აქვთ ყველაზე ფართო უფლებამოსილებები. უმრავლეს ქვეყნებში გადასახადის მაქსიმალური და მინიმალური განაკვეთი ზოგად სახელმწიფოებრივ დონეზე საკანონმდებლო აქტითაა განსაზღვრული. გადასახადის განაკვეთები სხვადასხვა ქვეყანაში 7-10% ფარგლებში მერყეობს [7].

ზოგიერთ ქვეყანაში ქონების გადასახადის შემოღებას მხოლოდ აპირებენ დ აატარებენ ექსპერიმენტს მის შემოსაღებად. 2011 წელს ჩინეთში, შანხაიში, დაიწყეს ექსპერიმენტის ჩატარება უძრავ ქონებაზე გადასახადის შემოსაღებად. იქ შემოღებული გადასახადი დიფერენცირებული იყო შენობის ფართობისა და ღირებულებების მიხედვით და მერყეობდა 0,4%_0,6% ფარგლებში. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ამ ტერიტორიის რეზიდენტებს ქონების გადასახადს ახდევინებენ, მხოლოდ მეორე და შემდგომი ობიექტის შეძენის შემთხვევაში, ხოლო არარეზიდენტს აღნიშნული გადასახადის გადახდის ვალდებულება ეკისრება პირველივე ობიექტის შეძენის დროს.

საზღვარგარეთ დაგროვილია ქონების საგადასახადო დაბეგვრის მდიდარი გამოცდილება. მსოფლიო პრაქტიკაში უკვე შემუშავებულია ძირითადი პრინციპები, რომელიც საშუალებას იძლევა მოხდეს საგადასახადო დაბეგვრის რაციონალური დაგეგმვა. სასურველია ეს პრინციპები, გათვალისწინებულ იქნეს საქართველოში უძრავი ქონების საგადასახადო სისტემის ფორმირების დროს. ამ პრინციპებს შეიძლება მიეკუთვნოს:

საგადასახადო დაბეგვრის ობიექტს, როგორც წესი, წარმოადგენს მიწა, შენობა და/ან ნაგებობა, რადგან მათი განსხვავება მოძრავი ქონებისგან თვალსაჩინოა;

საგადასახადო ბაზის საფუძველია დასაბეგრი ობიექტის საბაზრო ღირებულება, რაც ხელს უწყობს მათ რაციონალურ გამოყენებას;

უძრავი ქონების ღირებულების განსაზღვრის დროს, როგორც წესი, გამოიყენება საბაზრო ღირებულება შეღავათები, როგორც წესი, დგინდება სოციალურად დაუცველი გადასახადის გადამხდელებისათვის უძრავი ქონების სახეობების მიხედვით ან იმ ობიექტებისთვის, რომლებიც სახელმწიფოს საკუთრებას წარმოადგენს. უპირატესობა შეღავათების დადგენის დროს ენიჭება ობიექტებისთვის შეღავათების მინიჭებას, რადგან ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია ქონება და არა გადასახადის გადამხდელი.

ქონების გადასახადის ელემენტებია გადასახადი ფიზიკური პირის ქონებაზე და მიწაზე, რომელიც მთლიანად მიემართება ადგილობრივ ბიუჯეტში. ვფიქრობთ, ამ შემთხვევაში სრულად არ ხდება ამ გადასახადის ფისკალური და ეკონომიკური ფუნქციის რეალიზაცია. იმრეალობის გათვალისწინებით, როცა ამ გადასახადის სახით, საშუალოდ ყოველწლიურად ქვეყნის ბიუჯეტში მთლიანი საგადასახადო შემოსავლების 3,3% (დაახლოებით 245 მლნლარი) შედის [8], იქნებ მიზანშეწონილი იყოს უფრო გამარტივებული ქონების გადასახადის შემოღება, რომელიც გააერთიანებს მიწაზე ქონების გადასახადს და ფიზიკური პირების უძრავ ქონებაზე გადასახადს.

მხოლოდ ერთი ათეული წელია დაიწყო ქონების პროფესიული შემფასებლების სისტემის ფორმირება და მისი თეორიული და მეთოდოლოგიური ბაზის ფორმირება. სახეზეა ქონების შეფასების მეთოდების შერჩევის პრობლემები. საკუთრების ღირებულებით კი ინტერესდებიან არა მხოლოდ საგადასახადო, არამედ სხვა სახელმწიფო ორგანოებიც, ბანკები, სასამართლოები და ა.შ. ამიტომ პროფესიონალ შემფასებელთა სისტემის ჩამოყალიბება გადაუდებელი ამოცანაა.

ქონების გადასახადი, თავის არსით, შენობა-ნაგებობების მესაკუთრეთა გადასახადად იქცა. ის წარმოადგენს რეგულირებულ გადასახადს და მისი გადახდა სავალდებულოა ყოველწლიურად იმის მიუხედავად, ქონების მესაკუთრე ამ ქონებას იყენებს თუ არა;

უძრავი ქონების საგადასახადო დაბეგვრის კონცეფციის მთავარი პრინციპი უნდა იყოს დაბეგვრის პროცესის სიმარტივე, გადასახადის განაკვეთის დამოკიდებულება უძრავი ქონების ობიექტის და მიწის ნაკვეთის ხარისხთან, საგადასახადო ტვირთის სამართლიანობა, დაუბეგრავი საგადასახადო მინიმუმის გამოყენება;

განსაკუთრებული განხილვის საგანი უნდა იყოს სატყეო ფონდის და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწებზე შეღავათების დაწესების მეთოდიკა;

დასკვნა

მიმდინარე ეტაპზე საქართველოს საგადასახადო სისტემის ანალიზი [9] ცხადყოფს, რომ ქონების საგადასახადო დაბეგვრის სფეროში სახელმწიფო რეგულირების დონე არასაკმარისია. განვითარებული უცხო ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარებისათვის ეკონომიკური ურთიერთობების სახელმწიფო რეგულირებას დიდი მნიშვნელობა აქვს. სწორედ ურთიერთობების ქონებრივი სფერო მოითხოვს სახელმწიფოსგან განსაკუთრებულ ყურადღებას, არამხოლოდ ქონები სსაგადასახადო დაბეგვრის ფისკალური შემადგენლის, არამედ ეკონომიკური ურთიერთობების მექანიზმის თვალსაზრისითაც, რომელიც შეიცავს მასტიმულირებელ ელემენტებს.

მიზანშეწონილი იქნება “საქართველოში ქონების საგადასახადო დაბეგვრის სისტემის განვითარების კონცეფციის” შემუშავება და მიღება. ამ კონცეფციის ძირითადი პრინციპები უნდა დაეფუძნოს ქონების საგადასახადო დაბეგვრის სისტემის სიმარტივეს, გადასახადის განაკვეთის დიფერენციაციას უძრავი ქონების ხარისხისა და ადგილმდებარეობის მიხედვით, საგადასახადო ტვირთის გადანაწილებას საცხოვრებელი ქონების ნაწილში, საგადასახადო სტიმულებისა და შეღავათების სისტემის გონივრულ და სამართლიან ფორმირებას, დაუბეგრავი საგადასახადო მინიმუმის შემოღებასა და გამოყენებას.

 გამოყენებული ლიტერატურა

1. http://finance_dictionary_en_ru.academic.ru/2893/WEALTH_TAX

2. http://enc.biblioclub.ru/search/Property%20tax

3. Кучеров И. И. Теория налогов и сборов (правовые аспекты): монография. М.: ЮрИнфоР, 2009.

4. Пушкарева В.М. История финансовой мысли и политики налогов: учеб. пособ. М.: Финансы и статистика. 2008.

5. Государственное регулирование земельных отношений за рубежем. Учебное пособие / Под ред. Л.И. Кошкина. – М.: ВШПП, 2001.

6. http://www.worldbank.org/en/topic/macroeconomics

7. http://ftp.vsau.ru/files/41/e5852879dd2df9a25cf37dd73f5c45.pdf

8. http://www.rs.ge/5905

9. http://www.doingbusiness.org/~/media/wbg/doingbusiness/documents/profiles/country/geo.pdf